Imieniny:
Szukaj w serwisieWyszukiwanie zaawansowane

Metro

2010.03.05 g. 16:24

Miejska geologia - Metro warszawskie

Wydawać by się mogło, że skrajnie zmienione przez człowieka środowisko wielkiego miasta jest ostatnim miejscem, gdzie można studiować procesy i zjawiska geologiczne. A jednak jest inaczej; wystarczy uważnie przyjrzeć się mijanym codziennie budowlom...

W wydanym w 1927 r. „Przewodniku geologicznym po Warszawie i okolicach”, umieszczony został rozdział zatytułowany „Petrografia Warszawy”. Autor tej części - wybitny geolog Stanisław Małkowski - tak motywował uwzględnienie nietypowej tematyki:

 

Miasto stało się jak gdyby wystawą różnych materiałów budowlanych, przywożonych z rozmaitych zakątków własnego kraju i obczyzny. Czyż człowiek, interesujący się geologią nie powinien z tego korzystać, aby zapoznawać się ze skałami, obok których często, czasami codziennie przechodzi ?

 

Twierdząca odpowiedź na to pytanie, nie zmienia faktu, że nadal znajomość tych zagadnień nie jest wystarczająca nawet w środowisku geologów.

 

Właściwie w każdym mieście można znaleźć interesujące przykłady skał użytych do upiększenia czy konstrukcji budowli. Szczególnie łatwo jednak w Warszawie, gdzie reprezentacyjność gmachów traktowano zawsze jako niezbędny atrybut jej stołecznego charakteru. Kamień jako najbardziej elegancki i prestiżowy materiał dekoracyjny i budowlany pełnił ważną rolę w architekturze tego miasta.

 

 

 

Dobór materiałów kamieniarskich używanych w budownictwie warszawskim ulegał zmianom na przestrzeni wieków. Był nie tylko wyrazem mody, tradycji, rozwoju technologii wydobycia, obróbki czy transportu - niemały wpływ miały również przemiany polityczne. Można zauważyć, że każdy okres dziejów państwa zaznaczył się charakterystycznym zestawem materiałów używanych w budowlach. Te niezwykle interesujące zagadnienia z pogranicza historii sztuki i geologii bywają coraz częściej poruszane w ostatnim czasie.

 

Jak można patrzeć na warszawską architekturę okiem geologa, aby cytując jeszcze raz S. Małkowskiego, „w kolumnach, płytach, portalach ujrzeć bezpośrednich świadków i uczestników zjawisk geologicznych…”? Przykładami mogą być wybrane, znane wszystkim mieszkańcom stolicy obiekty: zacznijmy od stacji metra „Pole Mokotowskie”. Mam nadzieję, że będzie to interesujące doświadczenie.

 

Geolog w metrze

 

Stacja „Pole Mokotowskie”, położona na skrzyżowaniu Alei Niepodległości i ulicy Rakowieckiej, znajduje się zaledwie kilkaset metrów od siedziby Państwowego Instytutu Geologicznego. Wykonana w pierwszym etapie budowy metra, odbiega jednak doborem materiałów od innych, zbudowanych w tym samym okresie obiektów, w których stosowano na ogół typowe, sprawdzone kamienie krajowe jak granity strzegomskie czy dolnośląskie sjenity.

 

 Metro Pole Mokotowskie

 

Pole Mokotowskie” nie miało być wyjątkiem, jednak szybkie tempo prac, kończących ten etap inwestycji spowodowało, że kamieniołomy strzegomskie nie nadążały z produkcją i dlatego trzeba było sięgnąć po inne, rzadziej używane źródła zaopatrzenia jak kamieniołomy karkonoskie czy karpackie.

 

Można się tutaj zapoznać z trzema głównymi typami skał: osadowymi, magmowymi i  metamorficznymi.

 

Skała osadowa - piaskowiec

 

Skała osadowa - piaskowiec "Brenna"

 

Skała magmowa - granit karkonoski

 

Skała magmowa - granit karkonoski

 

 Skała metamorficzna - gnejs

 

Skała metamorficzna - gnejs "Vanga Red"

 

Piaskowce "Brenna"

 

Przy wejściach na poziomie ulicy i na ścianach schodów zewnętrznych położono płyty szaro-zielonkawych i szaro-niebieskawych karpackich piaskowców godulskich, znanych jako „Brenna” - od rejonu wydobycia (Brenna koło Skoczowa).

 

Stacja Metro Pole Mokotowskie 

 

Ich geneza związana jest z karpacką formacją fliszową, a wiek określa się na kredę górną (od cenomanu do dolnego senonu). Są to drobno- lub średnioziarniste piaskowce kwarcowe o spoiwie ilasto-krzemionkowo-wapnistym. Obok kwarcu zawierają również ziarna skaleni, łyszczyków i innych skał. Swą zielonkawą barwę zawdzięczają obecności glaukonitu, minerału tworzącemu się w środowisku morskim.

 

Zastosowanie piaskowców w tym miejscu nie było najszczęśliwszym pomysłem, ponieważ w krótkim czasie na płytkach powstały w wielu miejscach wżery i nacieki. Prawdopodobnie spowodowała to sól używana obficie do posypywania schodów w okresie zimowym.

 

Granity strzegomskie

 

Kolejnym rodzajem kamienia budowlanego, który obejrzeć można na tej stacji jest popularny granit strzegomski. Wykonano z niego stopnie schodów, posadzkę antresoli, a także tzw. pas bezpieczeństwa wzdłuż torów.

 

Granit Strzegomski  Granit Strzegomski

 

Granit strzegomski

 

Granit ten, reprezentujący podstawową odmianę intruzyjnego batolitu Strzegomia-Sobótki, powstałego na przełomie górnego karbonu i dolnego permu, składa się z ziarn białego skalenia (głównie ortoklazu), popielatego lub dymnego kwarcu i czarnego biotytu, lokalnie także hornblendy. Jest skałą o strukturze fanerokrystalicznej , średnioziarnistej i teksturze bezładnej.
Na szlifowanej powierzchni płyt widoczne są także liczne plamy ciemnych ksenolitów (porwaków), nazywane myszkami, smugowate nagromadzenia minerałów ciemnych (biotytu i hornblendy) – szliry lub jasnych – aplity i niewielkie żyły pegmatytowe z dużymi kryształami różowych skaleni.

 

Sjenity "Przedborowa"

 

Kolejną skałę magmową – ciemny sjenit - zobaczyć można w niewysokich cokolikach przy schodach zewnętrznych i na ścianach antresoli.

 

Sjenit Przedborowa Sjenit Przedborowa

 

Sjenit "Przedborowa"

 

Sjenit ten, a właściwie sjenodioryt (sjenit kwarcowy) pochodzi z kamieniołomu w Przedborowej. Jest to skała drobnoziarnista o prawie czarnej barwie, z drobnymi, białymi skaleniami. Obok skaleni jej głównymi składnikami są: szary kwarc, ciemnozielona hornblenda i biotyt.
Sjenit z Przedborowej stanowi cenny materiał kamieniarski, trudniejszy w obróbce niż granity, dający się jednak dobrze szlifować i polerować.

 

Granity karkonoskie

 

Posadzka peronu wykonana jest z rzadko obecnie stosowanego, pięknego szaro-różowego granitu karkonoskiego, który stanowi tło dla geometrycznych wzorów wykonanych z prekambryjskiego, czerwonego ortognejsu "Vanga Red", wydobywanego w południowej Szwecji.

 

Peron stacji Metro Pole Mokotowskie

 

Peron stacji "Pole Mokotowskie"

 

Granit karkonoski, tworzący intruzywny masyw powstały w górnym karbonie, występuje w dwóch odmianach: równoziarnistej i porfirowatej. Na stacji „Pole Mokotowskie” zastosowano odmianę o strukturze porfirowatej, pochodzącą z kamieniołomu w Michałowicach.

 

Podstawową masę skalną stanowi mleczny lub przezroczysty kwarc, białe plagioklazy i różowe skalenie potasowe o wielkości 0,1-1,0 cm oraz minerały ciemne reprezentowane przez biotyt i hornblendę. W tym cieście skalnym jak wielkie rodzynki tkwią duże, hipidiomorficzne kryształy skaleni potasowych (najczęściej różowego mikroklinu), często z obwódkami brudnobiałych plagioklazów oraz ułożonych koncentrycznie wrostków kwarcu i biotytu (zdjęcie lewe i środkowe).

 

Granit kaskonoski  Granit karkonoski Granit karkonoski

 

Granit karkonoski

 

Nieco mniejsze są kryształy tabliczkowych plagioklazów, nierzadko zbliźniaczonych lub o budowie pasowej (zdjęcie prawe).
Na płytach granitu widoczne są także ksenolity i jasne smugi aplitowe.

 

Autor:

Elżbieta Tołkanowicz

 

Bibliografia

 

  • Maliszewska A., Ryka W., 1991 – Słownik petrograficzny. Wydawnictwa Geologiczne.
  • Pinińska J. (red.), 1996 – Właściwości wytrzymałościowe i odkształceniowe skał. Część II. Skały magmowe, osadowe i metamorficzne Sudetów. Zakład Geomechaniki, Instytut Hydrogeologii i Geologii Inżynierskiej Wydziału Geologii Uniwersytetu Warszawskiego
  • Rajchel J., 2004 – Kamienny Kraków. Uczelniane Wydawnictwo Naukowo-Dydaktyczne AGH, Kraków.

 

Artykuł pochodzi z serwisu Państwowego Instytutu Geologicznego w Warszawie i posiada licencję publiczną.

 



Opublikowal: Michał Pawlik
-
Serwis oprogramował Jacek JabłczyńskiCopyright(c) 2002 - 2014 Fundacja Promocji m. st. Warszawy