Jak pokazują przeprowadzone wśród kobiet w wieku reprodukcyjnym badania świadomości, niewiele z nich zdaje sobie sprawę, że ten gruczoł, o kształcie przypominającym motyla, odgrywa tak istotną rolę w rozrodczości, ze względu na wpływ wydzielanych przez niego hormonów na jajniki.

Choroby tarczycy a płodność kobiety

Hormony wydzielane przez tarczycę tyroksyna i trójjodotyronina - odgrywają istotną rolę w utrzymaniu prawidłowej funkcji układu rozrodczego. W związku z tym lekarze endokrynolodzy zalecają wykonywanie badań, sprawdzających czynność tarczycy u kobiet, które mają problemy z zajściem w ciążę, lub u których choroby tarczycy występują
w wywiadzie rodzinnym. Jest to szczególnie istotne u kobiet z takimi schorzeniami, jak endometrioza czy zespół policystycznych jajników. Obie te choroby zwiększają prawdopodobieństwo równoczesnych zaburzeń czynności gruczoły tarczowego.

Kobiety z chorobami tarczycy, które planują urodzenie dziecka, muszą być leczone, wymagając częstych kontroli (co 4-6 tygodni). Utrzymywanie stężenia hormonów tarczycy  na właściwym poziomie jest niezmiernie ważne, by umożliwić poczęcie i prawidłowy rozwój płodu.

U niektórych kobiet, które przed zajściem w ciążę były zdrowe, zaburzenia czynności tarczycy mogą rozwinąć się podczas trwania ciąży lub już po porodzie. Lekarze zalecają prowadzenie badań diagnostycznych także w tym okresie, co ma szczególne znaczenie
u osób z grup ryzyka oraz dla tych, które zaobserwowały objawy zaburzeń czynności gruczołu tarczycowego.

Podaż jodu w ciąży

W procesie produkcji hormonów tarczycy niezbędny jest jod. Organizm człowieka nie wytwarza jodu, dlatego istotna w profilaktyce jodowej jest właściwa dieta. Jod występuje powszechnie w mięsie ryb morskich, owocach morza, chlebie, serze, w mleku krowim i jogurcie, w jajkach, a nawet w wodorostach.  Jednak niedobory jodu w niektórych populacjach są częste, czemu zapobiega się dzięki programom rządowym - w Polsce jest to np. jodowanie soli spożywczej.

Nawet niewielki niedobór jodu w czasie ciąży może mieć wpływ na jej przebieg i rozwój niemowlęcia. U dziecka mogą pojawić się objawy niedoczynności tarczycy. Lekarze zalecają, aby wszystkie kobiety spodziewające się dziecka lub karmiące piersią przyjmowały codziennie suplement diety zawierający jod.2 W przypadku kobiet w wieku reprodukcyjnym, średnie spożycie tego pierwiastka powinno wynosić 150 mikro-gramów na dobę, a w okresie ciąży i karmienia piersią należy je zwiększyć do ok. 250 mikro-gramów.

Niedoczynność tarczycy a ciąża

Niedoczynność tarczycy (hipotyreoza) rozwija się u ok. 5 proc. ciężarnych kobiet.  Stan ten niestety nietrudno pomylić z niepożądanymi objawami, występującymi w przebiegu prawidłowej ciąży, jak: zwiększenie wagi ciała, uczucie zmęczenia, czy obrzęki. Tymczasem niedoczynność gruczołu tarczowego może mieć poważne konsekwencje, np. w postaci wzrostu ryzyka nawykowych poronień i porodów przedwczesnych, powstania wad wrodzonych lub trwałego niedorozwoju umysłowego dziecka, czy mniejszych szans na prawidłowy rozwój potomstwa w przyszłości. Niedoczynność tarczycy może też spowodować oddzielanie się łożyska od wewnętrznej ściany macicy, zanim dziecko się urodzi, co stwarza zagrożenie zarówno dla życia matki, jak i płodu.  Z tych wszystkich przyczyn u kobiet spodziewających się dziecka należy kontrolować stężenie hormonów tarczycy.

Rozwój hipotyreozy jest często wynikiem niedoboru jodu, ale na terenach prawidłowo zaopatrzonych w jod najczęstszą przyczyną tego zaburzenia u kobiet spodziewających się dziecka, jest przewlekłe, autoimmunologiczne zapalenie tarczycy - tzw. choroba Hashimoto.
Niedoczynność tarczycy może być leczona niezależnie od tego, czy kobieta jest aktualnie w ciąży, czy też nie. Lekiem, który zastępuje brakujące hormony tarczycy, jest lewotyroksyna. W uzasadnionych przypadkach lekarze zalecają jej stosowanie przez cały okres ciąży oraz w czasie karmienia piersią.

Nadczynność tarczycy a ciąża

Nadczynność tarczycy rzadko występuje u kobiet ciężarnych, ale nieleczona hipertyreoza może być groźna zarówno dla matki, jak i jej dziecka.  Zaburzenie to może prowadzić do: poronienia, upośledzenia rozwoju płodu, porodu przedwczesnego, wysokiego ciśnienia tętniczego,8 powstania wad rozwojowych u dziecka, a nawet tzw. przełomu tarczycowego, który polega na tym, że stres lub infekcja wywołują niebezpieczny wzrost stężenia hormonów tarczycy.

Przyczyną 85 proc. przypadków nadczynności tarczycy w czasie ciąży jest choroba Gravesa-Basedowa. Jest to zaburzenie układu immunologicznego, w którym nasz układ odpornościowy, stanowiący system obronny organizmu, atakuje własny gruczoł tarczowy (nie rozpoznając własnych komórek), co prowadzi do jego powiększenia, z wytwarzaniem nadmiernych ilości hormonów.

Hipertyreozę u kobiety spodziewającej się dziecka trudno rozpoznać, ponieważ w przebiegu prawidłowej ciąży występują objawy niepożądane, do złudzenia podobne do symptomów nadczynności tarczycy, np. uczucie gorąca, nadmierne pocenie się, wymioty, przyspieszone bicie serca.8 Chudnące kobiety ciężarne z czynnością serca powyżej 100 uderzeń na minutę powinny natychmiast zgłosić się do lekarza, aby wykluczyć tę chorobę.

Leczenie kobiet oczekujących dziecka z nadczynnością tarczycy, polega zwykle na zastosowaniu leków przeciwtarczycowych w jak najmniejszej dawce. U chorych uczulonych na leki lub wymagających dawek leków tak dużych, że mogłyby uszkodzić tarczycę płodu, wykonuje się operację usunięcia gruczołu.8 Po porodzie badania czynności tarczycy należy przeprowadzić również u dziecka, ponieważ leki przeciwtarczycowe i przeciwciała przeciwtarczycowe matki mogą mieć wpływ na czynność gruczołu potomstwa.

Choroby tarczycy po przebytej ciąży

W ciągu pierwszego roku po porodzie problemy z tarczycą pojawiają się w różnych momentach nawet u 16 proc. kobiet,6 choć najbardziej zagrożone są osoby już chore na inne zaburzenia układu immunologicznego (np. na cukrzycę typu 1).  Po urodzeniu dziecka zaburzenia tarczycy bywają trudne do rozpoznania, ponieważ ich objawy można pomylić z problemami młodych matek często zdarzającymi się w nowej sytuacji życiowej, jak: lęk, bezsenność, trudności z koncentracją, rozdrażnienie, zmęczenie, czy zmiana wagi ciała.9 Także depresja poporodowa może mieć związek z chorobami tarczycy.

U młodych matek, których nie diagnozowano wcześniej w kierunku chorób tarczycy, zaburzenia czynności tego gruczołu mogą rozwinąć się w ciągu pierwszego roku
po urodzeniu dziecka, w postaci poporodowego zapalenia tarczycy (PPT). Dotyczy to
od 3,3 do 8,7 proc. kobiet w Europie. W przebiegu tego zaburzenia może wystąpić zarówno niedoczynność, jak i nadczynność tarczycy, a także rozwój niedoczynności po wcześniejszej nadczynności.

Objawy niedoczynności (zmęczenie, mniejszą zdolność skupiania uwagi, zaburzenia pamięci, zaparcia, obniżony nastrój) zgłasza 40 - 45 proc. kobiet, u których rozwinęło się poporodowe zapalenie tarczycy. Kobiety z objawami niedoczynności tarczycy w przebiegu PPT, ale bez dolegliwości i nie planujące kolejnego dziecka, nie muszą być leczone. Ich stan zdrowia powinien być jednak monitorowany między 4. a 8. tygodniem od rozpoznania. Gdy jednak dolegliwości występują, albo jeśli kobieta planuje następną ciążę, powinno zostać włączone leczenie lewotyroksyną.

Z kolei nadczynność w poporodowym zapaleniu tarczycy występuje zwykle między 1 a 6 miesiącem po urodzeniu dziecka (najczęściej ok. 3. miesiąca) i zazwyczaj trwa 1-2 miesiące. Objawy nadczynności (zmęczenie, kołatanie serca, ubytek masy ciała, nietolerancję ciepła, nerwowość, niepokój, drażliwość) ma 20 - 30 % kobiet, u których rozwija się PPT.3 Kobiety z objawami nadczynności tarczycy w okresie poporodowym, powinny zasięgnąć rady lekarza odnośnie potrzeby dalszego leczenia. PPT jest stanem przemijającym - ustępuje u większości kobiet pod koniec pierwszego roku po urodzeniu dziecka.

Więcej informacji na temat chorób tarczycy i Tygodnia Walki z Chorobami Tarczycy można znaleźć na stronie internetowej: www.tarczyca.pl.

REFERENCJE:

• Poppe K, Velkeniers B, Glinoert D; “Thyroid disease and female reproduction”
  Clinical Endocrinology, 2007: 66(3):309-21.
• American Thyroid Association;” Iodine Deficiency”; 
   http://www.thyroid.org/patients/patient_brochures/iodine_deficiency.html (marzec 2010)
• “Management of Thyroid Dysfunction during Pregnancy and Postpartum:
  "An Endocrine Society Clinical Practice Guideline”; 2007.
• Fast Facts For Your Health;
  “Thyroid Disease and Women”
   National Women’s Health Resource Center. Red Bank, NJ. 2006.
•  Mayo Clinic;
  http://www.mayoclinic.com/health/placental-abruption/DS00623/DSECTION=complications;
  (dostęp w listopadzie 2008)
• A. Syrenicz, M. Syrenicz, K. Sworczak, B. Garanty-Bogacka, A. Zimnicka, M. Walczak
  „Choroba Hashimoto i niedoczynność tarczycy w okresie rozrodczym – istotny problem dla kobiety  i jej dziecka”;
  Endokrynologia Polska 2005; 6(56): 1008-15
• Poppe K, Valkeniers B, Glinoer D:
  “The role of thyroid autoimmunity in fertility and pregnancy”; 
   Nat Clin Pract Endocrinol Metab. 2008;4:394-405
• De Groot LJ, Stagnaro-Green A, Vigersky R
  “Patient guide to the management of maternal hyperthyroidism before, during and after pregnancy”
  The Hormone Foundation. 2007.
• Lazarus JH, Premawardhana LD;
  “Screening for thyroid disease in pregnancy”
  J Clin Pathol. 2005;58:449-52.