...autor noweli „Carmen”, Prosper Mérimée, pisał w języku francuskim. Nowela była efektem podróży autora po Hiszpanii. Przetworzył on na język literacki opowieść, usłyszaną od osobnika poszukiwanego listem gończym. Nowela cieszyła się dużą popularnością i na jej podstawie Henri Meilhac i Ludovic Halévy stworzyli libretto, które otrzymał Georges /a właściwie: Alexander Cesar Leopold/ Bizet. Premiera „Carmen”, która odbyła się 3 marca 1875 r. w paryskiej Opera Comique, zakończyła się … fiaskiem. Paryska, kołtuńska, krytyka i publiczność była wzburzona tym, że na scenie szanowanego teatru pokazano historię rozwiązłej kobiety. Nic dziwnego zatem, że opera była grana tylko 33 razy.

Prosper Merimee

W dniu premiery Georges Bizet został mianowany kawalerem Legii Honorowej. Stało się to przedmiotem drwin: ktoś powiedział, że Bizeta odznaczono rano, gdyż wiadomo było, iż wieczorem już nie będzie miał moralnego prawa do odbioru tytułu. Tymczasem okazało się, że „Carmen” – w wersji z recytatywami i wstawkami baletowymi uzupełnionymi przez Ernesta Guirauda – osiągnęła sukcesy w Operze Wiedeńskiej i na scenach czternastu innych miast, rozlokowanych na sześciu kontynentach (między innymi w Warszawie, 5 lipca 1882 r.). Opera zainspirowała innych twórców do poszukiwania prawdziwych historii jako „materiału” do obróbki artystycznej. Między innymi, po jej obejrzeniu, Piotr Czajkowski przystąpił do pracy nad „Eugeniuszem Onieginem”. W osiem lat po pierwszej inscenizacji „Carmen” powróciła na deski Opery Komicznej i od tamtej pory niemal nie schodzi z afisza. Niestety, Georges Bizet nie doczekał tego sukcesu, gdyż zmarł równo trzy miesiące po nieudanej premierze.

Od czasu polskiej premiery „Carmen” jest prezentowana przez różne sceny. Również Opera Śląska, która zainaugurowała swą działalność w Katowicach 16 czerwca 1945 roku „Halką”, rok później – już w nowej, bytomskiej, siedzibie – zaprezentowała „Carmen”, którą reżyserował Adolf Popławski, zaś kierownictwo muzyczne sprawował Jerzy Sillich. Była to pierwsza inscenizacja opery w powojennej Polsce. 1 grudnia 1946 roku na scenie wystąpiły gwiazdy Opery Lwowskiej, Franciszka Denis-Słoniewska (w roli Carmen) i Lesław Finze (Don José). Na scenie pojawiły się osoby, które jeszcze stosunkowo niedawno zachwycały nas swoim śpiewem – między innymi Andrzej Hiolski (Escamillo) i Antonina Kawecka (Mercedes).

Dziesięć lat później, 16 czerwca 1956 roku, Opera Śląska w Bytomiu zaprezentowała kolejną inscenizację „Carmen”, w reżyserii Jerzego Zegalskiego. Bardzo wysoką ocenę wśród krytyków uzyskało opracowanie muzyczne Zygmunta Latoszewskiego. Carmen zagrała jedna z największych polskich mezzosopranistek, Krystyna Szczepańska. W rolę Don José wcielił się Bogdan Paprocki, a jego pojedynek z Escamillo (ponownie granym przez Andrzeja Hiolskiego) stał się jednym z wielkich wydarzeń polskiej sceny operowej.

Opera Śląska w Bytomiu zaprezentowała kolejne adaptacje „Carmen” 5 marca 1966 roku i 30 października 1972 r. Piąta inscenizacja – w reżyserii Marii Fołtyn i pod kierownictwem muzycznym Jerzego Salwarowskiego - trafiła na bytomską scenę 7 maja 1988 roku. W roli tytułowej odnotowano wielki debiut Krystyny Suskiej, zaś w rolę Don José wcielił się kubański solista Adolfo Casas. Wielkie wrażenie wywołała scenografia opracowana przez Jerzego Dudę-Gracza.

Zdaniem recenzentów najmocniejszą stroną bytomskich przedstawień jest warstwa muzyczna. Ale i występy solistów stały się okazją do różnorodnych rozważań – tym bardziej, że wielu z nich grało te same role w kolejnych inscenizacjach. Zauważono choćby rozwój Miry Czarneckiej w roli Carmen. O ile rola w trzeciej inscenizacji przeszła niemal niezauważenie, o tyle po następnej otrzymała ona wysokie oceny. Swoje role w trzeciej i czwartej adaptacji zagrali między innymi Kazimierz Wolan (Escamillo) i Halina Korner (Mercedes). Bardzo wysoką po czwartej premierze uzyskał Józef Kolasiński w roli Don José. W tejże roli Bogdan Paprocki uczcił 25-lecie swojej działalności artystycznej, zaś 11 marca 1972 roku wystąpił w niej – u boku Krystyny Szostek-Radkowej - Wiesław Ochman.

I właśnie Wiesław Ochman podjął się reżyserii szóstej adaptacji „Carmen”, której premiera odbyła się 27 maja 2006 roku. Kierownictwo muzyczne nad spektaklem objął Tadeusz Serafin. Co ciekawe, w kilka dni później, bo 2 czerwca odbyła się premiera w Gliwickim Teatrze Muzycznym. Jak napisano w „Dzienniku Zachodnim”, takiej sytuacji nie było jeszcze w Polsce, zaś dyrektorzy obydwu teatrów zastrzegali sobie pierwszeństwo pomysłu.

Wiesław Ochman postanowił, że będzie trzymał się pierwowzoru, zaś solistami będą wyłącznie osoby związane z Operą Śląską. Sądzę, że spektakl nic nie traci na aktualności, zaś kształcenie i kreowanie młodych artystów jest wartością samą w sobie. Jednak w Sali Kongresowej w Warszawie, 8 marca 2012 roku, w roli Carmen wystąpiła włoska gwiazda operowa, Giovanna Lanza. Chwilami drażniła widzów, ale może taki sposób najbardziej odpowiadał zachowaniu tytułowej bohaterki? Wielkie brawa otrzymała Justyna Dyla, występująca w roli Micaeli. Ciekawym pomysłem scenografa, Allana Rzepki, było ustawienie areny jako centralnego obiektu sceny.

Mogłoby się wydawać, że Dzień Kobiet jest najlepszym terminem do prezentacji widowiska o kobiecie. Kiedy jednak ten dzień przypada w środku tygodnia, trudno zapełnić Salę Kongresową nawet takim wspaniałym widowiskiem, jakim jest „Carmen” Georgesa Bizeta, w interpretacji Opery Śląskiej w Bytomiu.
A szkoda!

Obsada spektaklu:

Soliści, chór, orkiestra oraz balet opery śląskiej
pod dyrekcją Andrzeja Affeltowicza

• CARMEN - Giovanna Lanza
• DON JOSE - Maciej Komandera
• TOREADOR - Rafał Songan
• MICAELA - Justyna Dyla
• FRASQUITA - Leokadia Duży
• MERCEDES - Grażyna Bollin
• ZUNIGA - Bogdan Kurowski
• REMENDADO - Hubert Miśka
• DANCAIRO - Bogdan Desoń
• MORALES - Włodzimierz Skalski
• LILLAS PASTIA - Janusz Wenz