W warszawskim Muzeum Karykatury można już oglądać wystawę poświęconą twórczości polskich artystów grafików, rysowników i karykaturzystów okupowanej Warszawy z lat 1939-1944. Pośród prezentowanych prac znajdują się reprodukcje oraz oryginały „walczących rysunków”, ulotek, broszur konspiracyjnych, a także egzemplarze prasy konspiracyjnej, w tym jedyny istniejący egzemplarz pierwszego pisemka satyrycznego „Biały koń”. Część prac na ekspozycji jest pokazywana szerokiemu odbiorcy po raz pierwszy.

„Wbrew szubienicom, mordom i krzyżom,
Wbrew mocy, która podbiła świat,
Wielka Warszawo, polski Paryżu,
Śmiech w ruinach kwitnie jak kwiat.
Bo ten zwycięży, kto się śmieje,
Rozpacz to dzisiaj okropny  grzech,
Dla tych, co zawsze mieli nadzieję,
Brzmi twój przekorny  zwycięski śmiech.”

Fragm. Uśmiech Warszawy 
Tomasz Wiatraczny (T. Hollender)
Rys. YES (H. Chmielewski)
„Demokrata” 10 VIII 1943

Usmiech Warszawy_Henryk Chmielewski, 1943.

Rysunki satyryczne w okupowanej Warszawie podnosiły na duchu jej ciemiężoną ludność. W latach 1939-1944 rodziły się dzieła proste, szybkie i godzące we wroga jak najostrzejsza broń, ale też piętnowały naganne zachowania rodaków. Obok wierszyków, ulicznych dowcipów i piosenek, stały się symbolem oporu i niezłomności, a także na taką skalę - zjawiskiem wyjątkowym w historii Europy.  Niezliczone ilości nalepek, plakatów, ulotek, tzw. „motylków”, malowane pośpiesznie napisy na murach i parkanach, drukowane w konspiracji wydawnictwa miały na celu nie tylko pokrzepienie serc Polaków, ale też nieustanną wrogą obecność w świadomości okupanta. Wystawa w warszawskim Muzeum Karykatury poświęcona jest twórczości polskich artystów grafików, rysowników i karykaturzystów tego czasu. Ich twórczość - zarówno piętnująca i pokrzepiająca - stała się dla całego narodu  potężną bronią w walce z hitleryzmem i osłoną przed demoralizacją i upadkiem ducha. Pokazane zostaną rysunki m.in.: Henryka Chmielewskiego ps. Yes, Stanisława Tomaszewskiego ps. Miedza, Aleksandra Świdwińskiego, Andrzeja Willa ps. Was oraz Jerzego Zaruby; oryginały rysunków, podziemnych broszur i egzemplarze prasy konspiracyjnej, a także fotografie i fragmenty „Zakazanych piosenek”, a więc tło na którym toczyła się walka w „nieujarzmionym mieście”. Twórczość artystyczna została potraktowana jako ważny dokument epoki, odzwierciedlający okupacyjną rzeczywistość i życie codzienne Warszawy.

Część eksponatów pochodzi z ocalałych, dotąd nieeksponowanych, unikalnych zbiorów Grzegorza Załęskiego, autora antologii satyry w polskiej prasie podziemnej "Satyra w konspiracji 1939-1944" (wydanie wznowione i poszerzone 2011 r., wydawnictwo LTW), przechowywanych przez jego syna Krzysztofa, a także zbiorów własnych Muzeum Karykatury, Muzeum Narodowego w Warszawie, Muzeum Historycznego m.st. Warszawy, Archiwum Akt Nowych i zbiorów prywatnych m.in.: Jana Tomaszewskiego, Andrzeja K. Kunerta, Tomasza Szaroty.

Wystawa została tematycznie podzielona na kilka części. Pierwsza z nich, to rysunki ośmieszające niemieckiego okupanta i wodza Trzeciej Rzeszy Adolfa Hitlera oraz jego sojuszników, ale także pokazująca Niemców jako ofiary własnego reżimu hitlerowskiego. Kolejne części ekspozycji ukazują naszych sojuszników, przede wszystkim postać premiera Wielkiej Brytanii Winstona Churchilla, a także „aliantów naszych aliantów” - Sowietów, Armie Czerwoną oraz postać Stalina. Szczególnie ważną częścią ekspozycji będzie „Obecność Polskiego Państwa Podziemnego”, gdzie z jednej strony pokazane będą wszelkie przejawy działań Polski Walczącej, z drugiej zaś rysunki piętnujące naganne postawy i zachowania rodaków, a więc nawiązujące do podziemnego „kodeksu moralności patriotyczno-obywatelskiej” (na wystawie m.in.: „Padlina idzie do kina”, „Rządzą ulicą szkopy z ulicznicą”, Pan Łajdakiewicz). Niemniej istotną częścią ekspozycji będzie „Codzienna rzeczywistość okupacyjna” Warszawy, w tym warszawskiego getta. Po raz pierwszy w Polsce widz będzie miał okazję zobaczyć reprodukcje powstałych w getcie warszawskim w 1942 r. akwarel Toeofili /Tosi/ Reich-Ranicki. Osobne miejsce na wystawie poświęcono konspiracyjnej prasie satyrycznej (na wystawie jedyny istniejący egzemplarz pierwszego pisemka satyrycznego „Biały koń”, wydany w czerwcu 1940 r.), a także zasługującym na szczególne wyróżnienie pismom wydawanym po niemiecku w ramach akcji dywersyjnej „N”.

Autorem scenariusza wystawy jest profesor Tomasz Szarota, jeden z najwybitniejszych w Polsce znawców historii II wojny światowej. Autorem koncepcji scenografii stanowiącej obrazowe tło i ważny element ekspozycji, a także projektu graficznego albumu-katalogu wystawowego jest artysta grafik, dyrektor Muzeum Karykatury Zygmunt Zaradkiewicz.

Wystawa będzie prezentowana do 20 maja 2012 r.
Muzeum Karykatury im. Eryka Lipińskiego
ul. Kozia 11, Warszawa

wtorek – niedziela 10.00-18.00
www.muzeumkarykatury.pl