22 października 2009 roku (czwartek) o godz. 17.00 w Domu Polonii przy ul. Krakowskie Przedmieście 64 w Warszawie odbędzie się uroczyste otwarcie wystawy „Trzy miesiące samostanowienia. Śląsk Cieszyński od października 1918- stycznia 1919 r.”.

 

Ekspozycja przedstawia przełomowe dla Śląska Cieszyńskiego wydarzenia.

 

19 października 1918 roku w Cieszynie została powołana do życia Rada Narodowa dla Księstwa Cieszyńskiego, która była pierwszą niezależną polską władzą na ziemiach zamieszkiwanych przez Polaków, powstałą jeszcze przed zakończeniem I wojny światowej.

 

Wystawa pokazuje zatem chronologię wydarzeń związanych ze sporem o Śląsk Cieszyński w latach 1918 - 1919.

 

Wystawa przygotowana przez Ośrodek Dokumentacyjny Kongresu Polaków w RC przy współpracy Książnicy Cieszyńskiej nawiązuje do ekspozycji prezentowanej w 1998 roku w Książnicy Cieszyńskiej, której autorami byli Krzysztof Szelong, Anna Rusnok i Stefan Król. 

 

Pierwotna wystawa została poszerzona o kilkadziesiąt zdjęć i dokumentów z tego okresu.

 

Autorem nowego scenariusza jest Marian Steffek z Ośrodka Dokumentacyjnego, zaś układ graficzny opracował Marian Siedlaczek.

 

Wystawa została po raz pierwszy zaprezentowana 18 października 2008 roku w ramach uroczystości poświęconych 90. rocznicy powstania Rady Narodowej dla Księstwa Cieszyńskiego

 

Materiały z wystawy pochodzą ze zbiorów: Książnicy Cieszyńskiej; Archiwum Państwowego w Katowicach, oddział w Cieszynie; Muzeum Śląska Cieszyńskiego w Cieszynie, Ośrodka Dokumentacyjnego Kongresu Polaków w RC i Władysława Owczarzego.

 

Wystawa została dofinansowana ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR) za pośrednictwem Euroregionu Śląsk Cieszyński - Těšínské Slezsko „Inwestujemy w Waszą przyszłość“. Warszawska prezentacja wystawy została sfinansowana ze środków przekazanych przez Kancelarię Senatu RP.

 

***

 

19 października 1918 roku w Cieszynie została powołana do życia Rada Narodowa dla Księstwa Cieszyńskiego, która była pierwszą niezależną polską władzą na ziemiach zamieszkiwanych przez Polaków, powstałą jeszcze przed zakończeniem I wojny światowej.

Wkrótce w kilku miastach odbyły się  wiece narodowe  za przyłączeniem Śląska Cieszyńskiego do Polski. Największy z nich miał miejsce 27 października 1918 na rynku w Cieszynie. 30 października 1918r. Rada Narodowa proklamowała przyłączenie Śląska Cieszyńskiego do wolnej, niepodległej Polski.

5 listopada 1919 r. doszło do zawarcia porozumienia Rady Narodowej z Zemským národním výborem pro Slezsko z siedzibą w Opawie, w wyniku którego dokonano tymczasowego rozgraniczenia Księstwa Cieszyńskiego na zasadzie etnicznej.

Pod rządami Rady Narodowej znalazły się powiaty bielski, cieszyński i znaczna część powiatu frysztackiego.

 

W strefie wpływów Zemského národního výboru znalazł się zamieszkiwany w większości prze Czechów powiat frydecki. 

 

Czechosłowackie władze centralne jednak nie zaaprobowały tego podziału. 

23 stycznia 1919 roku wojska czeskie (16-tysięcy żołnierzy) pod dowództwem płk. Šnejdárka zaatakowały terytorium znajdujące się pod rządami Rady Narodowej. Przeciwko nim strona polska mogła początkowo wystawić jedynie około 1500 żołnierzy i oddziały Milicji.

 

Zacięte walki stoczono zwłaszcza w rejonie Bogumina, Karwiny, Olbrachcic, Stonawy, Zebrzydowic, Kończyc Małych. 26 stycznia dowódca wojsk polskich, brygadier Franciszek Ksawery Latinik wycofał swoje oddziały na linię Wisły, przenosząc punkt dowodzenia do Skoczowa. Przybyły dalsze posiłki, liczebna przewaga czeska zmalała. W bitwie pod Skoczowem w dniach 28-30 stycznia natarcie wojsk czeskich zostało wstrzymane, zaś 3 lutego zostało podpisane zawieszenie broni.

 

Łącznie w trakcie wojny zginęło kilkaset ofiar. Miały miejsce przypadki mordowania jeńców wojennych i cywilów, tak jak w Stonawie, gdzie  poległo lub zostało pomordowanych 20  żołnierzy polskich z 12 Pułku Piechoty WP z Wadowic oraz kilka osób cywilnych.

 

Sporem o Śląsk Cieszyński zajęła się Rada Najwyższa Komisji Międzysojuszniczej, która początkowo zadecydowała o przeprowadzeniu na Śląsku Cieszyńskim plebiscytu.              

 

W końcu jednak o losach Śląska Cieszyńskiego zadecydował nie plebiscyt, lecz Rada Ambasadorów w Spa 28 lipca 1920 roku.

 

Polska otrzymała 44 % spornego obszaru (1002 km2), Czechosłowacja 56 % (1280 km2). Po stronie czechosłowackiej znalazła się najbardziej uprzemysłowiona część Śląska Cieszyńskiego (Zagłębie Karwińskie, Huta Trzyniec, Kolej Koszycko-Bogumińska).

Według spisu ludności z 1910 r. obszar ten zamieszkiwało ponad 139 000 mieszkańców narodowości polskiej.

 

***

Więcej informacji na stronie: www.swp.org.pl