Wystawa jest oparta na materiałach archiwalnych z czterech warszawskich archiwów (Archiwum Państwowe m.st. Warszawy, Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Akt Nowych, Narodowe Archiwum Cyfrowe).

Ekspozycja ta, towarzysząca tegorocznym obchodom rocznicy wybuchu powstania warszawskiego, prezentowana będzie:

• 1 sierpnia o godzinie 19.30 na Cmentarzu Powstańców Warszawy na Woli,
• od 2 sierpnia do 10 września 2013 r. na Skwerze im. ks. Jana Twardowskiego (wzdłuż ul. Krakowskie Przedmieście).

Wystawa poświęcona jest Cmentarzowi Powstańców Warszawy na Woli — nekropolii szczególnej, największej tego rodzaju w Europie. Spoczywają na niej szczątki ok. 100 000 osób poległych, zamordowanych i spalonych przez Niemców w czasie Powstania Warszawskiego — żołnierzy i ludności cywilnej — ekshumowanych z ulic Warszawy po zakończeniu II wojny światowej.

Przykład wykazu ekshumowanych z terenu parafii św. Wojciecha,
15 IV–30 VI 1946 (APW)

Ekspozycja przybliża okoliczności powstania cmentarza, kolejne fazy jego projektowania, ale też tych, którzy na nim spoczęli i realia ich śmierci. Pokazuje również, sięgając w przeszłość, dzieje tej części stolicy, w której usytuowany został cmentarz — na szlaku wielu zbiorowych miejsc straceń w pierwszym okresie powstania warszawskiego (1944), a zarazem w pobliżu terenu walk z okresu powstania kościuszkowskiego, historycznej Reduty gen. Sowińskiego, miejsca krwawych walk o Warszawę w czasie powstania listopadowego (1831) i obrony Warszawy (1939).

Idea utworzenia Cmentarza Powstańców Warszawy zrodziła się w lipcu 1945 r. Wyborem miejsca pod nowy cmentarz zajęła się Pracownia „Zieleń” Wydziału Urbanistyki Biura Odbudowy Stolicy, która wskazała na konieczność opracowania szczegółowego projektu „Cmentarza dla Poległych w Powstaniu 1944 r.”. Jego opracowanie powierzono we wrześniu 1945 r. architektom Alinie Scholtzównie i Romualdowi Guttowi.

„Projekt Cmentarza Poległych w Powstaniu”
autorstwa Romualda Gutta i Aliny Scholtzówny,
listopad 1945–marzec 1946 (APW)

Uroczyste poświęcenie i otwarcie Cmentarza Powstańców Warszawskich miało miejsce 29 listopada 1945 r. o godzinie 11.00. Pierwsze pogrzeby odbyły się tu już w listopadzie 1945 r. i trwały do początku lat 50. Największy zorganizowano 6 sierpnia 1946 r.

Zniszczone budynki przy ulicy Leszno
(?), [1944], fot. NN, (APW)

Na Cmentarzu Powstańców Warszawy spoczęły prochy ekshumowanych z ulic Warszawy — „tych, którzy wymordowani bestialsko przez hitlerowskich oprawców zginęli w miejscach masowych egzekucji w pierwszych dniach sierpnia 1944 r.” — z terenu dawnego Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych w Alejach Ujazdowskich, z siedziby Gestapo na Szucha oraz z samej Woli. Pochowano tu również żołnierzy kampanii wrześniowej 1939 r., walk o Warszawę z 1945 r., więźniów Pawiaka i okolicznych mieszkańców oraz Żydów rozstrzelanych w latach 1940–1943 na stadionie SKRA przy Okopowej.

Informcja o ekshumcji na Woli.
„Gazeta Ludowa” 1947, nr 21 (AAN)
(od redakcji: prosimy zwrócić uwagę jaka nazwa cmentarza została użyta przez dziennikarza Gazety Ludowej)

Organizatorzy wystawy:

• Towarzystwo Przyjaciół Woli,
• Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych,
• Archiwum Państwowe m.st. Warszawy.

Partnerzy wystawy:

• Komitet ds. Cmentarza Powstańców Warszawy przy Światowym Związku Żołnierzy Armii Krajowej,
• Dom Spotkań z Historią,
• Archiwum Akt Nowych,
• Archiwum Główne Akt Dawnych,
• Narodowe Archiwum Cyfrowe.