Podział administracyjny

Wielkim problemem gminy Warszawa-Centrum są jej dwie dzielnice położone na prawym brzegu Wisły, szczególnie Praga Północ. Co prawda zachowała ona swoją historyczną tożsamość, ale nastąpiła tam taka degradacja substancji mieszkaniowej i pauperyzacja znacznej części mieszkańców, iż jest to obszar szczególnej troski, wymagający gigantycznych nakładów finansowych, wiele wysiłku i czasu. Znacznie lepiej przedstawia się Praga Południe, w skład której oprócz XIX-wiecznych obszarów Skaryszewa i Kamionka wchodzą także tereny, niedawno jeszcze ekskluzywnej, Saskiej Kępy.

O charakterze poszczególnych dzielnic i gmin Warszawy decyduje przede wszystkim okres włączenia ich w granice miasta oraz czas zabudowy danego terenu. Dzielnice gminy Warszawa-Centrum, oprócz Śródmieścia, Pragi Pn. i częściowo Woli i Pragi Pd., to prawie w całości tereny włączone i zabudowane w okresie międzywojennym. W ich rozplanowaniu i zabudowie widać historię polskiej urbanistyki i polskiej architektury, widać także politykę władz II Rzeczpospolitej w odniesieniu do Warszawy. […]

Tereny dziesięciu gmin warszawskich, tzw. gmin wianuszka, są to tereny w większości włączone do miasta po drugiej wojnie światowej. Niewielkie fragmenty przedwojennego terytorium znajdują się na obszarze gminy Warszawa-Bielany, Warszawa-Ursynów, Warszawa-Białołęka (granica dochodziła niemalże do obecnego Kanału Żerańskiego). To, czy dany obszar był terenem przedwojennej Warszawy ma istotne znaczenie dla poszczególnych gmin. Wynika to z faktu, iż obszar miasta w granicach przedwojennych podlegał dekretowi z 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (Dz.U. RP Nr 50, poz. 279 ze zm.). Na podstawie tego dekretu grunty stołeczne stały się własnością publiczną, a w wyniku wprowadzenia reformy samorządowej w 1990 r. – znaczna ich część przeszła na własność gmin, na obszarze których się znajdowały. Władanie przez gminy obszarami tzw. dekretowymi daje im nie tylko swobodę w planowaniu przestrzennym, ale także znaczne dochody z ich zbywania. Pozostałe tereny wchodzące w skład gmin "wianuszka", to tereny skarbu państwa lub prywatne. Tereny, inne niż komunalne, stanowią istotną przeszkodę w realizacji polityki przestrzennej, szczególnie obecnie, tj. w dobie gospodarki rynkowej.